SOCIAL PROFIT CANVAS
Geen Euro's maar impact als valuta voor meetbare publieke waarde
DOOR PROF.DR. MARC VERMEULEN
Veel bestuurders van grote publieke instellingen worstelen met het groeiende ongemak dat de huidige eenzijdige bedrijfsmatige benadering van de publieke sector met zich meebrengt. Het leidt tot schraalheid en kwetsbaarheid. Veel zaken waar we nu last van hebben, zijn niet goed op orde omdat er al te lang te bedrijfsmatig naar het publieke domein is gekeken. De noodzaak om over de waarde van het publieke domein te praten in een ander soort valuta dan euro’s is duidelijk. Maar hoe dan? We hebben wel behoefte aan wisselkoersen, in de vorm van ‘iets is meer dan dat’, ‘iets is groter dan dat’ of iets kost meer energie dan dat’, maar breder dan alleen maar in euro’s. Het Social Profit Canvas van TIAS School for Business and Society biedt een alternatief met een concreet referentiekader waarop je jouw beslissingen stevig kunt onderbouwen en verantwoording kunt afleggen over de impact die je met de beoogde publieke waarde wilt creëren. Het stelt je in staat expliciet te maken hoe je van interventie tot het creëren van publieke waarde komt. In deze onepager, van Prof.dr. Marc Vermeulen, komt aan bod:
- Een stukje geschiedenis: hoe is het zo ver gekomen?
- Het gedachtengoed achter het Social Profit Canvas
- Social Profit Canvas: een praktische tool voor explicitering van publieke waarde
- Langs de lat van het Social Profit Canvas
- Aan de slag met het Canvas
EEN STUKJE GESCHIEDENIS: HOE IS HET ZO VER GEKOMEN?
Voor een beter begrip van de ontwikkeling die we nu doormaken in de publieke sector, moeten we terug naar het begin van de opbouw van de verzorgingsstaat net na de Tweede Wereldoorlog. De verzorgingsstaat was toen een inherent goed. De vraag ‘Wat mag het kosten? speelde niet of daar kwam men simpelweg niet aan toe. De inrichting van de verzorgingsstaat was een soort ideologie. Bovendien ging Nederland op dat moment door een hele snelle welvaartsgroei ,onder andere dankzij de gasbel die aangeboord was. Dus het was ook niet urgent om te vragen ‘Waar ligt de grens van sociale woningbouw?’, ‘Wanneer is er voldoende zorg?’ Als gevolg daarvan groeide en groeide het publieke domein tot in de jaren ‘80 de eerste grote naoorlogse crisis om de hoek kwam. Dan komt de kentering. De overtuiging dat het publieke domein te groot en te duur is krijgt de ruimte. De bedrijfsmatige benadering met New Public Management, ontwikkeld door een aantal economen uit met name Chicago halverwege de jaren ‘70, krijgt ook in Nederland voet aan de grond. Nu, bijna 40 jaar later komen we erachter dat dit New Public Management niet meer bevalt. Maar daarmee is de oorspronkelijke vraag van begin jaren ’80 ‘Hoe bepaal je nou of iets voldoende is?’ niet weg. Het Social Profit Canvas biedt concrete handvatten om deze vraag te beantwoorden door de publieke waarde centraal te stellen in plaats van de euro’s. Gedachtengoed achter het Social Profit Canvas Het gedachtengoed achter het Social Profit Canvas is afkomstig van de toonaangevende Amerikaanse politicoloog Mark Moore.
Omdat zijn gedachtengoed is gestoeld op Amerikaanse leest en zijn benadering nog niet de concreetheid biedt om er beslissingen mee te kunnen onderbouwen, hebben hoogleraren van TIAS het denkwerk van Moore omgevormd tot een model waar je daadwerkelijk besluiten op kunt baseren en een referentiekader aan kunt ontlenen. Dat gebeurde samen met adviesbureau Whise uit ’s-Hertogenbosch. Whise bracht de praktijk cases in, TIAS de theoretische en methodologische inzichten.
Veel meer inzicht in onze gezamenlijke impact dankzij social profit canvas Voor iedereen die hulp nodig heeft om mee te doen in Tilburg is er Menss. Menss (Meedoen en Sociale Stijging) is een team van zeven sociale organisaties in Tilburg: ContourdeTwern, Feniks, Krachtcentrale 013, MST, Broodje Aap Linke Soep, Groeituin013 en SK013. Met hun eigen expertise helpen zij inwoners van Tilburg om stappen te zetten in de samenleving, zoals begeleiding naar (vrijwilligers)werk, deelname aan activiteiten en cursussen, en het opbouwen van een sociaal netwerk. Met zeven organisaties dezelfde koers varen is uitdagend, zeker als het gaat om organisaties met verschillende achtergronden. In dit traject wilde Menss ontdekken welke impact ze kunnen maken op hun doelgroep en hun samenwerking te optimaliseren. Om dit in kaart te brengen, werd in een traject begeleid door Whise het social profit canvas ingezet.
In vijf sessies heeft het canvas Menss een veel duidelijker beeld gegeven van de publieke waarde die zij toevoegen en een besef gecreëerd dat ze waarde toevoegen op verschillende niveaus. Door een beter beeld te krijgen van wat elke stap die zij zetten betekent voor de deelnemer, andere belanghebbenden en de samenleving, hebben ze nu veel scherper wat de indicatoren voor succes zijn. Het is helderder wat iedereen toevoegt aan de gezamenlijke ambitie waarbij ze merken dat ze daarmee veel beter kunnen samenwerken. Dit maakt het makkelijker om bij toekomstige aanbestedingen de juiste strategische keuzes te maken.
PRAKTISCHE TOOL VOOR EXPLICITERING VAN PUBLIEKE WAARDE
Waar we met het Social Profit Canvas naar streven, is dat het voor de publieke sector typische spillover effect, expliciet wordt beredeneerd. Wanneer je in het publieke domein bij een concrete groep mensen een interventie doet, dan wil je dat naast de concrete groep ook anderen daar baat bij hebben. Je wil besmetting van kwetsbare mensen voorkomen door schoolkinderen hun handen te laten wassen, je wil het bedrijfsleven innovatiever maken door studenten te leren hoe ze moeten innoveren. Daar is een redenering bij nodig. Wat je echter vaak ziet is dat deze formuleringen vaag blijven. Het effect van die vaagheid kun je vergelijken met de centrale verwarming in een luchtkasteel. Daar kun je heel veel energie aan kwijtraken. Want als je de redeneringen achter je interventie niet glashelder kunt maken, dan wordt het ook erg lastig om prioriteiten te stellen, keuzes te maken en je interventie stevig neer te zetten. Met de praktische handvatten van het Social Profit Canvas ben je in staat expliciete redeneringen te formuleren die nodig zijn om het luchtkasteel concreet te maken en te bepalen hoeveel energie je daarin willen steken, zónder in een verschraalde bedrijfseconomische benadering te belanden. Wat is de positieve impact op de samenleving? Ten eerste wil je expliciet kunnen beredeneren wat nu precies de impact is die je nastreeft als publieke organisatie; hoe kom je van concrete resultaten tot en positieve impact op de samenleving? Stel dat een woningbouw vereniging besluit dat als onderdeel van het dienstenpakket voor de sociale woningbouw in elke nieuw gebouwde sociale woning standaard een magnetron in de keuken aanwezig moet zijn. De magnetron is dan het concrete resultaat. Maar het gaat niet alleen om de magnetron, je wil ook op de lange termijn een bijdrage leveren aan het welzijn en de gezondheid van de samenleving. Hoe ziet dan de redenering eruit? Welke omgeving binnen de samenleving wordt betrokken? Ten tweede wil je expliciet kunnen maken hoe de olievlekwerking van je besluit eruit gaat zien. Stel dat je besluit dat leerkrachten kinderen op school moeten stimuleren om gezond te eten. Wat verwacht je dan dat dit gaat opleveren voor het gedrag van de kinderen in de gezinnen? En wat kan dit gedrag dan vervolgens opleveren voor degenen die er belang bij hebben kinderen gezonde eetgewoontes aanleren? Toepasbaar op micro-, meso- en macroniveau
- Het Social Profit Canvas is zo ingericht dat het toepasbaar is op micro-, meso- en macroniveau:
- Microniveau: professionals kunnen het model gebruiken als afwegingskader bij keuzes in de uitvoering van projecten of bij het maken van projectvoorstellen.
- Mesoniveau: organisaties kunnen het model gebruiken om de bundel van activiteiten die wordt uitgevoerd tegen het licht te houden om inzicht te krijgen in het waarom van de activiteiten die de organisatie ontplooit, keuzes te maken over wat wel en wat niet en te prioriteren.
- Macroniveau: bestuurders kunnen het model gebruiken om verantwoording af te leggen in het publieke debat. Aan de hand van het model kan uitgelegd worden waarom bepaalde keuzes zijn gemaakt.
Dit maakt het Social Profit Canvas schaalbaar van het microniveau van de professional naar het mesoniveau van de organisatie en het macroniveau van de politiek en de samenleving. Het grote voordeel daarvan is dat er een gemeenschappelijke redeneerframe ontstaat dat misverstanden voorkomt. De professionals op de werkvoer maken gebruik van dezelfde redeneerstappen als degene die daar verantwoording over moet afleggen in bijvoorbeeld de gemeenteraad, de raad van toezicht of het parlement.
LANGS DE LAT VAN HET SOCIAL PROFIT CANVAS
In de illustratie van het Social Profit Canvas zie je vanaf de interventie in het centrum naar rechts in 3 stappen de redenering tussen de concrete actie die je uitvoert, de uitkomst in de vorm van directe en indirecte effecten en de uiteindelijke maatschappelijke impact die je nastreef. Vanaf de interventie naar links in 3 stappen de redenering tussen de begunstigden waarop de interventie is gericht, de belanghebbenden die ook baat hebben bij de interventie en uiteindelijk hoe de samenleving daarvan profiteert.
Vermeulen,M.& A. Vroomen (2019). Social Profit Canvas. Vertrekpunt voor sociale winst en waarde. ’s-Hertogenbosch: Whise
Missie en capaciteit In de bol onder de interventie gaat het om de missie en capaciteit van de publieke organisatie. De vraag die hierbij hoort is of het type activiteiten dat je wilt gaan ondernemen past bij jouw missie en of je geëquipeerd om deze activiteiten uit te voeren. Heb je de juiste mensen in huis, beschik je over de juiste infrastructuur et cetera? Verantwoording In de bol boven de interventie gaat het over verantwoording en positionering. In de publieke sector moet je gelegitimeerd zijn om te handelen. Zo is leerplicht het wettelijk recht om kinderen aan de ouderlijke macht te onttrekken. Niet de meest alledaagse definitie van leerplicht, maar het klopt wel. De overheid geeft scholen het wettelijk recht om kinderen uit gezinnen weg te halen voor een x aantal uren om hen te onderwijzen. Diezelfde overheid treedt ook handhavend op als ouders zich proberen te onttrekken aan die plicht. De oude kerkvader Augustinus heeft ooit gezegd, ‘zonder moraliteit (legitimiteit) is de staat niets meer dan een roofridder. Hij komt je van je geld beroven (belasting heffen) en haalt je kinderen weg om ze in een leger in te lijven. De staat heeft het recht om dat te doen op grond van het feit dat ze een moraal (publieke waarde) nastreeft.’ Dus je zult je als publieke organisatie altijd in die termen moeten kunnen verantwoorden. Positionering Bij positionering stel je je de vraag of jouw organisatie wel de meest aangewezen organisatie is om dit te doen? Zijn er niet betere organisaties? Een raar maar realistisch voorbeeld daarvan is dat tandartsen een rol spelen bij de opsporing van kindermishandeling omdat ze kunnen signaleren of schade aan het gebit bij kinderen het gevolg is van geweld. Je kunt je afvragen of tandartsen de meest handige professionals zijn om kindermishandeling te signaleren. Met andere woorden: zijn tandartsen wel goed gepositioneerd om dit te doen? Bij positionering kan het ook gaan om publiek private samenwerking of om bijvoorbeeld concurrentie. De overheid moet zich immers op afstand houden van marktbederf.
AAN DE SLAG MET HET SOCIAL PROFIT CANVAS
Je kunt het Social Profit Canvas gebruiken:
- Voorafgaand aan de interventie voor toetsing op haalbaarheid
- Tijdens de interventie voor het in beeld brengen en houden van risico’s of voor een tussentijdse evaluatie als er iets verandert
- Na de interventie voor evaluatie
Wanneer je met het model aan de slag gaat is het belangrijk om alle punten in het model af te gaan. ‘Alles van waarde is weerloos’ Uit een aantal pilots die TIAS met het model heeft uitgevoerd, blijkt tot nu toe dat er bij het de inrichting en uitvoering van interventies vaak cruciale stappen worden overgeslagen. Hierdoor komt de totstandkoming van de publieke waarde niet goed uit de verf, en is niet goed uit te leggen wat er nu precies gebeurt of waarom iets is gebeurd. Aan de ene kant gaat het over tijd, geld en energie van de belastingbetaler, aan de andere kant gaat het over het willen bereiken van maatschappelijke doelen. Op het moment dat je de impact die je wilt realiseren niet stevig kunt neerzetten, wordt het kwetsbaar. Zo schreef dichter Lucebert in zijn gedicht “De zeer oude zingt” ‘Alles van waarde is weerloos’.
Overschrijding van het jeugdzorgbudget bij welzijnsorganisatie In de gemeenteraad van de stad was het gesprek dat het welzijnswerk veel te duur was. Het jeugdzorgbudget was met vele miljoenen euro’s overschreden. Aan de slag met het Social Profit Canvas, bleek dat de individuele professionals, de jeugdzorghulpverleners, geen enkel inzicht in de kosten en baten hadden van wat ze deden. Sterker nog, dat werd bij ze weggehouden, omdat de gemeente vond dat alleen zij daarover gingen. Het gevolg daarvan was dat het eerste beste kind dat hulp nodig had direct werd doorverwezen naar de meest dure 3e lijns GGZ. Als een hulpverlener niet weet wat 10 behandelingen bij een dure psychiater kosten, dan moet je er ook niet gek van op kijken dat hij dit niet meeneemt in zijn redenering. Dat is overigens heel iets anders dan uitsluitend op de kosten letten en besluiten dat een behandeling niet kan omdat het te duur is. In de dagelijkse praktijk moet een hulpverlener in zijn beslissingen altijd de afweging kunnen maken tussen kosten en baten.
Prof. dr. Marc Vermeulen is hoogleraar bij TIAS School for Business and Society. Daarnaast is hij voorzitter van de Zuidelijke Rekenkamer, lid van de Raad van Toezicht van de Hogeschool Utrecht, voorzitter van de Raad van Toezicht in het speciaal onderwijs en voorzitter van de gespecialiseerde daklozenopvang. Marc houdt zich bij TIAS bezig met het opleiden van mensen en het ontwikkelen van ideeën en modellen op het gebied van publieke waardecreatie. Hij richt zich daarbij op de bovenlaag van organisaties, de mensen die de strategie van publieke organisaties bepalen. “Mijn fascinatie is: hoe kun je beter duidelijk maken wat eigenlijk de waarde is van wat deze organisatie doen? En hoe kun je daar dan ook meer invloed op uitoefenen?”
WIL JE MET JOUW ORGANISATIE SOCIALE WINST EN WAARDE CREËREN?
TIAS School for Business and Society biedt verschillende programma’s waarin publieke waardecreatie centraal staat.
PROGRAMMA VOOR BESTUURDERS IN DE PUBLIEKE EN NON-PROFITSECTOR
Om de publieke en non-profitsector te vernieuwen en voor te bereiden op de toekomst, is er behoefte aan bestuurders met inspirerende perspectieven, gefundeerde kennis en nieuwe vaardigheden. Met dit programma kun jij op een meer verantwoorde wijze strategische keuzes maken.
DEELTIJD EXECUTIVE MASTER OF PUBLIC AND NON-PROFIT MANAGEMENT (MPM)
Ontwikkeld voor professionals en managers in het publieke of non-profit domein die op zoek zijn naar verdieping en een betere fundering voor cruciale beslissingen. Met de kennis die je opdoet, ben je in staat om bruggen tussen de verschillende doelgroepen en stakeholders te bouwen.
Copyright ©
Niets uit deze publicatie mag op enigerlei wijze worden gekopieerd en / of gereproduceerd zonder toestemming van TIAS. Juli 2023
TIAS is de business school van Tilburg University en Eindhoven University of Technology.
NEVER STOP ASKING
TILBURG UNIVERSITY
EINDHOVEN UNIVERSITY
OF TECHNOLOGY