Complexe morele keuzes maken in de boardroom
INTERVIEW MET MIJNTJE LÜCKERATH EN KIM SMIT
Wat gebeurt er als ervaring en ambitie samenkomen? In deze interviewreeks komen docenten en oud-studenten van TIAS School for Business and Society samen om te praten over ontwikkelingen in hun vakgebied én de impact ervan op de wereld van vandaag. Van de nieuwste technologische doorbraken tot de menselijke kant van leiderschap: elke editie laat zien hoe kennis en praktijk elkaar versterken.
Deze keer gaan Kim Smit en Mijntje Lückerath in gesprek over de verantwoordelijkheid van commissarissen en andere toezichthouders om zorgvuldig alle relevante belangen voor een organisatie tegen elkaar af te wegen, inclusief het brede maatschappelijke belang. Hoe doe je dat in de praktijk als je bijvoorbeeld te maken hebt met tegenstrijdige morele normen?
Over Mijntje Lückerath
Mijntje Lückerath is hoogleraar Corporate Governance bij TIAS School for Business and Society. Daarnaast is ze commissaris bij onder meer Erasmus MC, advocatenkantoor Pels Rijcken en NRC Media, en kroonlid bij de Sociaal Economische Raad. Lees meer over Mijntje Lückerath.
Over Kim Smit
Kim Smit is commissaris bij onder meer groothandel B&S, Pantein Zorggroep, accountants- en adviesorganisatie BDO en NRG Pallas, een nucleaire reactor voor medische isotopen.
Hiervoor was ze onder meer lid van de Raad van Bestuur bij het Leids Universitair Medisch Centrum en had ze diverse financiële topfuncties bij Shell. Kim staat op nummer 31 in de Top-100 Commissarissen van Management Scope. In 2023 volgde ze bij TIAS het Commissaris en Toezichthouder Programma.
Verbinding leggen
‘Het leuke van beroepscommissaris zijn vind ik dat je kunt bijdragen aan meerdere organisaties uit verschillende sectoren tegelijk’, vertelt Kim enthousiast. ‘Je ontmoet allerlei interessante mensen en om mee te kunnen praten, moet je op de hoogte blijven van de inhoud en actualiteit. Daar leer je heel veel van. Het mooie is dat je daarbij de verbinding kunt leggen tussen die verschillende werkvelden. Mijn eerste toezichthoudende rol was bijvoorbeeld bij Naturalis, terwijl ik helemaal niet veel wist van biodiversiteit. Maar mijn kennis van Europese subsidies konden ze daar goed gebruiken.’
Ervaring uitwisselen
‘Die kruisbestuiving is een waardevolle functie van toezichthouders’, bevestigt Mijntje. ‘Je neemt bijvoorbeeld kennis mee van grote naar kleinere organisaties. Of je doet ervaring op in een sector die al verder is met digitalisering en levert daarmee geweldige input bij een organisatie in een andere sector.’ Kim haakt in: ‘Daarom heb ik ook zo genoten van de opleiding die ik bij TIAS deed. Voor de theorie had ik misschien net zo goed een boek kunnen lezen. Maar je maakt het je veel meer eigen door de verdieping in besprekingen en rollenspellen met medecursisten, elk met hun eigen ervaringen als toezichthouder in verschillende sectoren.’
Ethische afwegingen maken
De nieuwsgierigheid die Kim hier laat zien is de eerste kernkwaliteit die je als toezichthouder nodig hebt, weet Mijntje. ‘De tweede is het vermogen om zakelijke, maar ook ethische afwegingen te maken voor besluitvorming. In ons programma benadrukken we dat je moet toezien op waardecreatie voor de lange termijn. Maar de vraag is voor wie je die waarde creëert. Je hebt te maken met verschillende belanghebbenden: aandeelhouders, medewerkers, klanten, maar ook voor de maatschappij als geheel en dus bijvoorbeeld het milieu. Al die belangen moet je zorgvuldig afwegen, ze worden gemeten in verschillende grootheden en daar is dus ook niet één formule voor die je even invult in een spreadsheet. Dan kom je soms voor ingewikkelde dilemma’s te staan.’
Maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen
Die dilemma’s herkent Kim in haar praktijk als commissaris. ‘Ik werk graag voor organisaties die openstaan voor complexe vraagstukken en een verantwoordelijke rol nemen in de brede maatschappij. Daarom ben ik bijvoorbeeld blij met mijn rol bij de regionale zorggroep Pantein. Dat klinkt misschien minder complex dan een universitair medisch centrum, maar het mooie vind ik dat zij samen met allerlei partners in de regio in en buiten de zorg samenwerken om de zorg toegankelijk en betaalbaar te maken. Tegelijk heeft juist in de zorgsector bijvoorbeeld heel lang de gedachte geleefd dat het werk in zichzelf al zo goed was, dat iets als milieu-impact minder belangrijk was. Terwijl bijvoorbeeld operatiekamers veel CO2-uitstoot opleveren en de zorg heel veel wegwerpmaterialen gebruikt. Dat soort dingen moet je durven benoemen.’
Klant accepteren?
Zelf worstelt Kim bijvoorbeeld met de vraag hoe je als bedrijf omgaat met klanten uit een sector die maatschappelijk onder vuur ligt, zoals de fossiele industrie. ‘Je ziet bijvoorbeeld dat banken, investeerders, accountants- en advocatenkantoren dergelijke klanten steeds vaker weigeren. Terwijl stoppen met fossiele brandstoffen nu bijvoorbeeld echt nog geen optie is en die bedrijven gewoon netjes hun werk willen doen; het zijn geen criminelen. Hoe zie jij dat Mijntje?’
Mijntje: ‘Er zijn meerdere manieren om morele afwegingen te maken. Je kunt strikt vasthouden aan bepaalde morele principes waarbij je ongeacht de gevolgen iets niet mag doen of iets juist moet doen. Dat noemen we deontologische ethische besluitvorming. Maar je kunt ook uitgaan van utilitaristische ethische besluitvorming. Dat betekent dat je streeft naar het grootste nut voor zoveel mogelijk mensen. En dan kan het best dat je soms keuzes maakt die je vanuit je een bepaald principe liever niet zou maken. Zo kreeg Boskalis op een gegeven moment veel kritiek dat ze een vliegveld gingen bouwen in de Filippijnen omdat dat ten koste zou gaan van de huidige bewoners en de natuur. Daar kun je principieel op tegen zijn, maar je zou ook mee kunnen wegen dat de klus zeer waarschijnlijk naar een bedrijf met lagere standaarden zou gaan als zij het niet doen.’
Stimuleren tot nadenken
‘Dit raakt ook aan het vuile-handen-probleem. Het punt is dat je als bestuurder of commissaris soms moeilijke keuzes moet maken, waarbij er niet één beste keuze is. En het is dan ook vaak minder zwart-wit of goed-fout dan wel eens wordt geschetst. De uitdaging is dan om als toezichthouder de bestuurders te ondersteunen bij de besluitvorming, maar óók in de communicatie daarover naar de buitenwereld. Beter uitleggen waarom je die keuzes maakt en de buitenwereld stimuleren om zich te verdiepen in meerdere invalshoeken voor morele keuzes.’ Een mooi antwoord in de stijl van TIAS, vindt Kim. ‘Het programma geeft je geen pasklare antwoorden, maar dwingt je juist om na te denken over nieuwe vragen.’
TIAS is de business school van Tilburg University en Eindhoven University of Technology.
NEVER STOP ASKING
TILBURG UNIVERSITY
EINDHOVEN UNIVERSITY
OF TECHNOLOGY